Ticaret Sicili Nedir? Neden Önemlidir?
Ticaret sicili, gerçek ve tüzel kişi tacirlere ilişkin üçüncü tarafların bilmelerinde yarar ve zorunluluk bulunan, tacir ile ticari işletmeye ilişkin bilgi ve kayıtları kapsayan bir sicilidir. Diğer bir deyişle, ticaret sicili, ticari işletmelere ait bilgilerin kaydedildiği, sanayi ve ticaret alanında hukuki güvenliği ve korunmayı sağlayan resmi nitelikte bir sicildir.[1] Ticaret sicili Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 24.maddesi gereği Ticaret Bakanlığının gözetim ve denetiminde ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicili müdürlükleri tarafından tutulmaktadır.
TTK’nın 35.maddesi gereği ticaret sicil kayıtları aleni olup, tescil edilen hususlar kural olarak ilan olunur. Tıpkı tapu sicili gibi, ticaret sicilinde de görünüşe güven ilkesi geçerli olup, tescil kaydı ile ilan edilen durum arasında aykırılık bulunması hâlinde, tescil edilmiş olan gerçek durumu bildikleri ispat edilmediği sürece, üçüncü kişilerin ilan edilen duruma güvenleri korunur. Bu noktada, ticaret sicili işlemleri bakımından oluşturulan görünüşte; tescil kayıtları değil, bu kayıtların ilanının esas alındığına dikkat edilmelidir.
Dolayısıyla, bir taşınmaz için tapu sicili ne kadar önemliyse, bir şirket veya daha geniş ifadeyle ticari işletme için de ticaret sicili aynı kıymettedir.
Bu bağlamda, yazımızda TTK’da sayılan Anonim Şirketler tarafından ticaret sicilinde tescil edilmesi gereken belli başlı işlemler aktarılacak olup, bu işlemlerin tescil edilmemesinin sonuçları açıklanacaktır.
Anonim Şirketlerin Tescile Tabi İşlemleri Nelerdir?
(i) TTK’nın 355. Maddesi gereği Anonim Şirket ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanmaktadır. Doktrinde, ticaret siciline yapılan kayıtların hak üzerindeki etkilerine göre kurucu, bildirici ve iyileştirici-düzeltici olmak üzere birtakım etkileri olduğu kabul edilmiştir. İşbu hüküm ticaret siciline yapılan kaydın kurucu etkisine örnektir. Sicile tescilin kurucu etkiye sahip olduğu durumlarda, kaydı gereken hususlar sicile tescil edilmedikçe hukuken geçerlik kazanamaz ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.[2]
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 30.01.2013 T., E. 2012/21-734, K. 2013/152 sayılı kararında şu ifadeler yer almaktadır:
“… ticaret siciline tescil, kural olarak bildirici etkiye sahiptir. İstisnai olarak, ticaret unvanı ve işletme adının korunması; ticaret şirketlerinin tüzel kişilik kazanabilmesi; esnaf işletmelerinde ticari mümessil tayini; anonim şirketlerde ana sözleşmenin değişikliğinin hüküm ifade etmesi ve ticari işletme rehni halleri için ticaret siciline tescil, zorunlu ve kurucu niteliktedir.”
(ii) Esas sözleşme, anonim şirketlerde şirketin kuruluş belgesi, adeta anayasasıdır. TTK’nın 354/1.maddesine göre, şirket esas sözleşmesinin tamamının şirketin merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilmesi gerekmektedir.
TTK’nın 354/2.maddesine göre ise, şubeler, merkezin sicil kaydına gönderme yapılarak bulundukları yer ticaret siciline tescil olunurlar. Örneğin, merkezi Mersin’de bulunan X Anonim Şirketi’nin Trabzon şubesi, Trabzon Ticaret Sicil Müdürlüğü’nde “X Anonim Şirketi Trabzon Şubesi” olarak tescil edilecektir. Şubenin sicil kaydında merkezin sicil kaydına gönderme yapılmasıyla, Şirket yetkilileri MERSİS üzerinden şubenin işlemlerini de gerçekleştirebilmektedir.
(iii) TTK’nın 373. Maddesine göre, Yönetim kurulu, temsile yetkili kişileri ve bunların temsil şekillerini gösterir kararının noterce onaylanmış suretini, tescil ve ilan edilmek üzere ticaret siciline verir. İşbu hükümde, temsile yetkili kişilerin, temsil yetkilerine ilişkin bilgilerin 3.kişilere karşı öne sürülebilmesi için ticaret siciline tescilin gerekli olduğu düzenlenmiştir.
(iv) Anonim Şirketlerde iç yönerge genel kurulun çalışma esas ve usullerine ilişkin kuralları içermekte olup, esas sözleşmenin tamamlayıcısıdır.[3] TTK’nın 419.maddesine göre, bu yönergenin de ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.
(v) Şirket denetçisi, şirketin finansal tablolarda sunmuş olduğu bilgileri genel kabul gören standartlara uygun olup olmadığına ilişkin görüşünü denetim raporunda açıklayan kişi veya kurumdur. TTK’nın 399.maddesinde denetçinin seçim usulleri belirlenmiş olup, şirket denetçisinin Yönetim Kurulu tarafından ticaret siciline tescil edilmesi gerektiği düzenlenmiştir.
(vi) Anonim şirketlerde temsil ile temsil yetkisinin kapsam ve sınırları TTK’nın 370 ila 373. maddelerinde düzenlenmiştir. İşbu hükümlere göre, kural olarak, Anonim Şirketlerde a temsil yetkisi çift imza ile kullanılmak üzere Yönetim Kuruluna aittir. Ayrıca, temsil yetkisinin bir veya daha fazla murahhas üyeye veya müdür olarak üçüncü kişilere devredilebilmesi mümkündür.
Şirket temsilcilerinin temsil yetkisinin sınırlandırılması mümkündür. Temsil yetkisinin sınırlandırılması, iyiniyet sahibi üçüncü kişilere karşı, ticaret sicilinde tescil edilmediği sürece hüküm ifade etmez. Temsil yetkisinin sadece merkezin veya bir şubenin işlerine özgülendiğine veya birlikte kullanılmasına ilişkin tescil ve ilan edilen sınırlamalar geçerlidir.
(vii) Kanun veya esas sözleşme hükümlerine ve özellikle dürüstlük kuralına aykırı olan genel kurul kararları aleyhine, karar tarihinden itibaren üç ay içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinde iptal davası açılabilmesi mümkündür. İşbu iptal davası sonucunda, ticaret mahkemesi tarafından genel kurul kararının iptali veya butlanı halinde, bu mahkeme kararının bir suretinin, Yönetim Kurulu tarafından derhâl ticaret siciline tescil ettirilmesi zorunludur.
(viii) ii. bentte esas sözleşmenin tümünün ticaret siciline tescilinin zorunlu olduğunu ifade etmiştik. TTK’nın 450.maddesine göre, esas sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin genel kurul kararının da, yönetim kurulu tarafından, şirket merkezinin ve şubelerinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil edilmesinin zorunlu olduğu düzenlenmiştir.
(ix) Anonim şirkette sermaye artırımı esas sermaye sisteminde Genel Kurul kararı ile, kayıtlı sermaye sisteminde ise Yönetim Kurulu kararı ile gerçekleşir.
Alınan kararla sermaye artırımının geçerli olması, TTK’nın 456.maddesi gereği Genel Kurul yahut Yönetim Kurulu kararının verildiği tarihten itibaren 3 ay içerisinde tescil edilmesine bağlıdır. Bu sürede tescilin gerçekleştirilmemesi halinde genel kurul veya yönetim kurulu kararı ve alınmışsa izin geçersiz hâle gelecektir.
(x) Kanunda yazan sona erme nedenlerinden birinin gerçekleşmesi üzerine sonlanan anonim ortaklık tarafından son yükümlülüklerin yerine getirilerek eldeki mal varlığının paraya çevrilip borçların ödenmesi ve kalan malların ortaklara dağıtılması için yapılan işlemler, tasfiye işlemleri olarak tanımlanmaktadır. İşbu işlemler uygulamada tasfiye memurları tarafından yürütülmektedir.
TTK’nın 536.maddesine göre, Yönetim Kurulunun, tasfiye memurlarını ticaret siciline tescil ve ilan ettirmesi gerekmektedir. Ayrıca, TTK’nın 545.maddesine göre tasfiyenin sona ermesi üzerine şirkete ait ticaret unvanının sicilden silinmesi tasfiye memurları tarafından ticaret sicil müdürlüğünden istenmektedir.
(xi) Son olarak, Anonim Şirket’in ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazandığını ifade etmiştik. Şirketin, iflas veyahut mahkeme kararı dışında bir sebeple sona ermesi halinde de bu hal yönetim kurulunca ticaret siciline tescil ve ilan ettirilmelidir.
Ticaret Siciline Tescilde Süre
Ticaret Sicil Yönetmeliği’nin 33.maddesine göre, kural olarak tescili isteme süresi 15 gündür. Tescil talebinde bulunacak olanların Ticaret Sicil Müdürlüğü’nün yetki çevresi dışında oturuyor olması halinde ise bu süre 1 ay olarak uygulanmaktadır.
Bu süre;
Tescili gerekli işlemin veya olgunun gerçekleştiği,
Tescili gerekli işlemin veya olgunun tamamlanması bir senet veya belgenin düzenlenmesine veya iznin alınmasına bağlı olan durumlarda, bu senet veya belgenin düzenlendiği veya iznin alındığı,
Tescili gerekli işlemin veya olgunun tamamlanması bildirimin alınmasına bağlı olan durumlarda ise bildirimin alındığı, tarihten itibaren başlamaktadır.
Ticaret Siciline Tescil Edilmesi Gereken Bir Olgunun Tescili İçin Başvurulmamasının Sonuçları
Ticaret Sicil Yönetmeliği’nin 36.maddesine göre, Tescil edilmesi gereken bir olgunun ilgilisi tarafından tescil ettirilmediğini haber alan Ticaret Sicil Müdürlüğü, tescil başvurusunda bulunmakla yükümlü kişileri, otuz gün içinde tescil başvurusunda bulunmaya veya tescili gerektiren sebeplerin bulunmadığını ispat etmeye çağıracaktır.
Yapılan çağrı üzerine, tescil başvurusunda bulunmakla yükümlü kişilerin tescil isteminde bulunmaması veya kaçınma sebeplerini bildirmesine rağmen bu sebeplerin Müdürlük tarafından yeterli görülmemesi durumunda, Müdürlük durumu sicilin bulunduğu yerdeki ticari davalara bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesine bildirir. Bunun üzerine mahkeme, ilgili hususun sicile tesciline hükmedebilir. Bu halde olgu re’sen tescil edilir.
Müdürlükçe verilen süre içinde tescil isteminde bulunmayan ve kaçınma sebeplerini de bildirmeyen kişi/ler, 2022 yılı itibariyle 6.966 TL idari para cezasıyla karşı karşıya kalmaktadır.
Sonuç
Ticaret sicili, sürekli bir değişiklik içerisinde bulunan ticaret hayatının belirli bir düzen içerisine oturtulması, açık, şeffaf ve düzenli bir sistem içerisinde kaydedilerek kontrol edilmesini sağlamaktadır. Bir taşınmaz için tapu sicili ne kadar önemliyse, bir şirket veya daha geniş ifadeyle ticari işletme için de ticaret sicili aynı kıymettedir.
Uygulamada, kimi zaman tescil edilmesi gerekli hususların atlanması, şirketlerin ticaret hayatında problem yaşamasına ve çeşitli yaptırımlarla karşı karşıya kalmalarına sebebiyet verebilmektedir. Bu noktada, çalışmamızda aktardığımız hususlara azami ihtimam gösterilmesi gerekmektedir.
Av. Efecan Çevik
[1] DİNÇ, S., Ticaret Sicilinin Oluşumu, Özellikleri, İşlevi, İspat Gücü ve Etkileri, Terazi Hukuk Dergisi, 11(122), 51-58 [2] BİLGE; M. E., Ticaret Sicili, 1. Baskı, İstanbul, 159 [3] KOÇ H., Anonim Şirketlerde İç Yönerge ve İç Yönergenin Benzer Hukuki Kurumlarla Olan İlişkisi, 9