1. QR kodu (Karekod) nedir? Karekodun Fintech girişimleri ve diğer sektörler açısından önemi nedir?
21. yüzyılın en önemli getirilerinden “dijitalleşme” ile Dünya’da her ülkeye hemen hemen aynı anda yayılan Fintech terimi, ilk olarak yalnızca mali kurumların işlemleri gerçekleştirirken kullandıkları teknoloji olarak tanımlanmaktaydı. Gelişen teknoloji ve günlük hayattaki zamanla yarış problemi Fintechin birçok endüstri ve alanda kullanılmasına öncülük etmiştir. Özellikle bankacılık ve yatırım yönetimi alanlarında sıkça kullanılan bu yöntem gün geçtikçe hayatımızda daha büyük yer kaplamaya ve adeta vazgeçilmez olmaya başlamıştır. Ülkemiz özelinde Fintech mevzuatının canlanışı 21 Ağustos 2020 Tarihli ve 31220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından “Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik” ile nihayet gerçekleşmiştir. Söz konusu yönetmelik 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ile paralel yürütülecek olup bu kanun kapsamına giren ödeme hizmetlerini ve işlemlerini kapsamaktadır.
Yönetmelikte de tanımlandığı üzere QR kodu (Karekod) teknik olarak, “Tarama usulü ile ödeme işlemlerinde kullanılmak üzere oluşturulan: alfa numerik verileri, karakterleri ve simgeleri depolayan, bakana göre sol alt köşede ve sağ üst köşede üç kare desen işaretleyiciden oluşan ve kare siyah-beyaz noktalar ya da pikseller şeklinde siyah ve beyaz modüllere sahip olan ikiboyutlu kod” anlamına gelmektedir. Barkod ile kare kodun farkı ise bu noktada ortaya çıkmaktadır: barkod sisteminde yalnızca sıfır ve bir tanımlanmış olmasına karşın QR sisteminde tanımlana iki boyut sayesinde sayısal karakterlerin yanı sıra harf ve simgelerin de depolanması mümkün hale gelmiştir. Basitçe anlatmak gerekirse, günümüz dünyasında karekod içerisine her türlü veriyi koymak mümkündür. Karekod teknolojisinin amacı ödeme işlemlerinin daha kolay, daha güvenilir ve daha verimli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır. Bu düzenleme ile birlikte de ülkemiz altyapısını desteklemek üzere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından ulusal karekod standartları oluşturulup “TR Karekod” adını almıştır.
Finansal Teknoloji ve İnovasyon Derneği Açık Bankacılık ve Fintech Çalışma Grubu Başkanı da söz konusu yönetmeliğe ilişkin değerlendirmesinde pandemi döneminin karekod kullanımının yaygınlaşmasında oldukça etkili olduğunu vurgulamıştır. Aynı zamanda yapılan uygulamanın salgın ile önemi artan temassız işlemlerin yaygınlaşması ve elektronik işlemlerin benimsenmesi hususunu destekleyeceğinden de bahsedilmektedir. Büyüklüğü fark etmeksizin her işletmenin kullanabileceği TR karekod uygulaması esas olarak Fintech sektörü için pratiklik sağlamakla birlikte vakit açısından da oldukça tasarruf sağlayacaktır. Karekod uygulaması ile özellikle hızlıca büyümekte ve gelişmekte olan girişimcilik fikirlerine, yani Start-Uplara çok büyük bir kolaylık sağlanacak, doğru uygulanması halinde ise girişimlerin önü oldukça açılacaktır.
2. Yönetmelikte yer alan başlıca düzenlemeler nelerdir?
Yönetmeliğin getirmiş olduğu başlıca düzenlemeler: TR karekod ile yapılacak ödemeler, TR Karekod Üretimi ve Üretici Kodu, Teknik ilke ve Kurallar Rehberi olup; ödeme hizmeti sağlayıcıları (bankalar, elektronik posta kuruluşları ve ödeme kuruluşları), alıcı ve gönderenlerin hak ve yükümlülükleri açıkça belirtilmiştir. Bu kapsamda karekod ile 6493 sayılı kanunun 12.maddesinde belirtilen:
a) Ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkan veren hizmetler de dâhil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler,
b) Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dâhil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzer bir araçla yapılan ödeme işlemi ile düzenli ödeme emri dâhil para transferi,
c) Ödeme aracının ihraç veya kabulü,
ç) Para havalesi,
d) Gönderen tarafından ödeme işleminin yapılmasına ilişkin onayın bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla verildiği ve ödemenin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayan arasında sadece aracı olarak faaliyet gösteren bir bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisine yapıldığı ödeme işlemi,
e) Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetler kolaylıkla gerçekleşebilecektir.
Merkez Bankası tarafından yukarıda sayılmış olan ödeme işlemlerine üst sınır getirilebilecek olup, TR Karekodun üretilmesi hususunda Karekod Üretici Koduna sahip olan ödeme hizmeti sağlayıcısı ve Merkez Bankası tarafından yayımlanan “Teknik Doküman” doğrultusunda uygun görülen ödeme sistemi işleticisi tarafından üretimin gerçekleşmesi gerekmektedir. Karekod üretici kodu, ödeme hizmeti sağlayıcısının ve Merkez Bankası tarafından uygun görülen ödeme sistemi işleticisinin talebi üzerine, Bankalararası Kart Merkezi (BKM) tarafından belirlenecek ve internet sitesinde yer alacak listede duyurulacaktır. Ödeme hizmeti sağlayıcıları arasında transferi sağlamak üzere yine BKM tarafından “Karekod Yönlendirme Sistemi” kurulacak ve işletilecektir.[1]
3. Karekod uygulamasına tam anlamıyla geçiş ne zaman gerçekleşecektir? Uygulamanın yürütülmesi ile taraflara yüklenecek hak ve sorumluluklar nelerdir?
Yönetmeliğin geçiş hükümlerinde de belirtildiği üzere; işyerlerine, ödeme kartları ya da Banka tarafından işletilen ödeme sistemleri aracılığıyla ödeme kabul etme hizmeti sunan ödeme hizmeti sağlayıcıları en geç 31/12/2021 tarihinde kadar karekod yöntemi kullanılarak ödeme yapılmasına olanak sağlayan altyapıyı oluşturmakla yükümlü hale gelmiştir. Bahsi geçen hükümden de anlaşılacağı üzere, önümüzdeki 2 yıl içerisinde her türlü ödeme hizmet sağlayıcısı ile yapılacak işlemler karekod ile tamamlanabilecek hale gelecektir.
Yapılan bu düzenleme elbette taraflara birtakım hak ve sorumluluklar yüklemektedir. Bu takdirde ödeme hizmeti sağlayıcısı:
Teknik Doküman’a uygun bir karekod oluşturulmasını sağlayacak ve yapılacak ödemelerin güvenli ve sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi için yeterli önlemleri alacak,
Ödeme işlemi gerçekleştiğinde, işlemin gerçekleştiğine dair telefon, kısa mesaj ya da uygulama gibi uygun yöntemlerle kullanıcıya en kısa sürede bilgi sağlayacak,
TR Karekod kullanılarak ödeme yapılmasına imkân sunacak işyerinin, karekodda yer alan bilgilerin bütünlüğünün korunmasına yönelik gerekli özeni gösterecek ve ödeme işleminin karekod ile yapılabileceğine dair kullanıcılarını bilgilendirecektir.[2]
4. Yabancı unsuru içeren işlemler açısından düzenleme ne şekildedir?
Yönetmelik yalnızca yurtiçinde gerçekleşecek işlemleri kapsamamakta, yabancılık unsuru içeren işlemlere ilişkin düzenlemeye de yer vermektedir. Yönetmeliğin 10.maddesi uyarınca işlemin taraflarından birinin yurt dışında ikamet ettiği ve ödeme işleminin yurt dışında yerleşik bir ödeme hizmeti sağlayıcısının altyapısından yararlanılan karekodlu ödeme işlemleri için TR karekod kullanımı zorunlu tutulmamıştır.
Sonuç olarak, hızlıca gelişen ve değişen dünyanın hızına başlıca fintech daha sonra tüm sektörlerin yetişebilmesini amaçlayan karekod uygulaması, dikkatli ve tasarlandığı gibi uygulandığı takdirde bireylerden şirketlere tüm gerçek ve tüzel kişilerin hayatlarını kolaylaştıracak niteliktedir. Bu yönetmelik ile ülkemizin halehazırda adaptasyon sürecinde olduğu karekodla ödeme sisteminin iyice benimsenmesi sağlanacak ve yenilikçi çözüm üretiminin ilk adımları atılacaktır.
Başak Güler
[1] (https://www.globaltechmagazine.com/2020/08/26/tr-karekod-turkiyedeki-fintech-girisimleri-icin-buyuk-bir-firsat/,Erişim tarihi: 27 Ağustos 2020). [2] (https://www.globaltechmagazine.com/2020/08/26/tr-karekod-turkiyedeki-fintech-girisimleri-icin-buyuk-bir-firsat/,Erişim tarihi: 27 Ağustos 2020).