Bilgi Edinme Hakkı Nedir?
Kişiler bilgi edinme hakkı sayesinde kamu kurum ve kuruluşlarından meşru yollarla bilgi ve belge isteyebilme ve istediği bu bilgi ve belgelere ulaşabilme imkânına sahiptir. Bu hakkın konusu idarenin görevi gereği elinde bulunan bilgi ve belgelerdir. Resmî belgelere erişim hakkı sadece yazılı belgelerle sınırlı olmayıp, kural olarak her türlü bilgi ve belgeyi kapsamaktadır. Ayrıca bu hak, idarenin kararları, eylemleri ve işlemleri hakkında resmî açıklamaları beklemeden, gerekli bilgi ve belgelerin elde edilebilmesi ve bunlara ulaşabilme imkânı veren bir haktır.
“En basit anlamıyla bilgi edinme hakkı, bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere erişim hakkıdır.”
1136 Sayılı Avukatlık Kanunu ile Bilgi Edinme Hakkı Arasındaki İlişki Nedir? Bilgi Edinme Kanunu Kapsamında Avukatın İşi Gereği Bilgi Alması Engellenebilir mi?
4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun yayımlanmasından önce 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun 2. maddesinin 3. fıkrasına 2001 yılında 4667 sayılı Kanunla eklenen hükümle avukatların bilgi edinme hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. 1136 sayılı Kanunun 2. maddesinin 3. fıkrasında; “Yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel veya kamuya ait bankalar, noterler, sigorta şirketleri ve vakıflar avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmak zorundadır. Kanunlardaki özel hükümler saklı kalmak kaydı ile bu kurumlar avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri incelemesine sunmakla yükümlüdür. Bu belgelerden örnek alınması vekâletname ibrasına bağlıdır. Derdest davalarda müzekkereler duruşma günü beklenmeksizin mahkemeden alınabilir.” hükmüne yer verilmiştir.
Bununla ilgili bir kararda; Bilgi Edinme Kanunu ileri sürülerek ve bir başka kişinin özel bilgisi olduğu ileri sürülerek reddedilen başvuru sonrasında avukat bu ret konu edinen işleme karşı iptal davası açmış ve bu davada İstanbul 2. İdare Mahkemesi verdiği kararda avukatın görevinin icrası sırasında gerekli bilgi ve belgeleri ilgili kamu kurum ve kuruluşlardan isteyebileceği, bu durumun Bilgi Edinme Kanununa göre daha özel bir düzenleme olan 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’ndan doğduğu ve Avukatlık mesleğinin bir kamu görevi olması gerekçesiyle dava konusu işlem iptal edilmiştir.
Bilgi Edinme Talebi Kapsamına Girmeyen Belgeler Nelerdir?
Yargı denetimi dışında kalan işlemler, devlet sırlarına ilişkin bilgi ve belgeler, ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi ve belgeler, istihbarata ilişkin bilgi veya belgeler, idari soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler, adli soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler, özel hayatın gizliliği, haberleşmenin gizliliği, ticari sırlar, fikir ve sanat eserleri, kurum içi düzenlemeler, kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler, tavsiye ve mütalaa talepleri ile yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır.
Yine belli bir tarihte açıklanacağı, duyurulacağı önceden belirtilmiş olup, zamanından önce açıklanması halinde kamu yararını zedeleyecek veya kişisel menfaat temin etmek için kullanılabilecek bilgi veya belgeler, belirtilen tarihten önce açıklanamaz ve erişimi sağlanamaz. Ayrıca kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi ve belgeler için yapılacak başvurular ile tekemmül etmemiş bir işleme ilişkin bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verilebilir. Diğer taraftan istenen bilgi veya belgelerde, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler ile açıklanabilir nitelikte olanlar birlikte bulunuyor ve bunlar birbirlerinden ayrılabiliyorsa; söz konusu bilgi veya belge, gizlilik dereceli veya açıklanması yasaklanan bilgiler çıkarıldıktan sonra başvuranın bilgisine sunulur ve ayırma gerekçesi başvurana yazılı olarak bildirilir. Dolayısıyla talep konusu bilgi veya belgenin gizli olması, doğrudan bir ret gerekçesi teşkil etmemekte; yalnızca gizli bilgi veya belgeler çıkartıldıktan sonra başvuru sahiplerinin erişimine sunulmaktadır.
Kaan Uğursal