4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun (“Kanun”) 3’üncü maddesinin ilk fıkrasının (g) bendinde kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi teşebbüslerinin veya kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketlerin yaklaşık maliyeti ve sözleşme bedeli 66.224.498,00-TL’yi aşmayan mal veya hizmet alımlarının ceza ve yasaklama hükümleri haricinde Kanun’a tabi olmadığı düzenlenmiştir.
Kanun’un geçici 4’üncü maddesinde ise, Devlet Malzeme Ofisi Genel Müdürlüğü’nün (“DMO”) idareler adına gerçekleştireceği taşıt alımı, taşıt kiralama, akaryakıt alımı ile ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alımlarında, yukarıda belirlenen parasal limitin uygulanmayacağı belirlenmiştir. Başka bir ifadeyle DMO’nun belirlenen konulara ilişkin alımlarının Kanun’dan istisna tutulması için, 66.224.498,00-TL’yi[1] aşmaması koşulu aranmayacaktır.
Kanun gerekçesinde, anılan hükmün ortak kamu ihtiyaçlarının toplulaştırılması suretiyle azami ölçüde fiyat avantajının sağlanması amacıyla getirildiği açıklanmıştır.
12 Eylül 2023 tarihli ve 32307 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 18.5.2023 tarihli ve 2020/11 E., 2023/98 K. sayılı kararı ile DMO’nun idareler adına gerçekleştireceği taşıt alımı, taşıt kiralama, akaryakıt alımı ile ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alımlarında, parasal limit olmaksızın alım yapabileceğine dair Kanun’un geçici 4’üncü maddesi hükmünün iptaline oy çokluğu ile hükmedilmiştir[2].
Anayasa Mahkemesi’nin İptal Hükmünün Gerekçesi
Anayasa Mahkemesi, DMO’nun taşıt alımı, taşıt kiralama, akaryakıt alımı ile ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alımlarının herhangi bir parasal limite tabi olmaksızın Kanun’dan istisna tutulmasının Anayasa’ya aykırı olduğuna karar vermiştir.
Karar gerekçesinde, DMO’nun bu kapsamdaki alımlara ilişkin olarak hangi usul ve esaslar çerçevesinde alım yapılacağına, bu alımların hangi kanun hükümlerine tabi olacağına ilişkin Kanun’da herhangi bir düzenleme bulunmadığı belirtilmiştir. Bu belirsizliğin, ihalelerde saydamlık, hesap verilebilirlik, fırsat eşitliği ve öngörülebilirlik ilkelerinin güvenceye alınmasını engellediği değerlendirilmiştir.
Bununla birlikte, Anayasa Mahkemesi tarafından birden fazla idarenin alım ihtiyaçlarının bir araya getirilmesi ve ortak kamu ihtiyaçlarının toplulaştırılması suretiyle yapılacak bir ihalenin, Kanun’dan istisna tutulmasının fiyat avantajı sağlanması amacına hizmet etmeyeceği kanaatine varılmıştır.
Hatta Kanun’da öngörülen usul ve esasların uygulanması durumunda, daha uygun fiyata mal ve hizmetlerin alımının gerçekleştirilerek fiyat avantajının sağlanmasının mümkün olduğu yorumlanmıştır.
Tüm bu değerlendirmeler ışığında, DMO’nun taşıt alımı, taşıt kiralama, akaryakıt alımı ile ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alımlarının herhangi bir parasal limite tabi olmaksızın Kanun’dan istisna tutulmasının fiyat avantajı sağlanması amacına ulaşılması bakımından elverişli ve gerekli olmadığına karar verilerek; anılan hüküm iptal edilmiştir.
Kararda 3 üyenin karşı oyu bulunmaktadır. Karşı oyda, belli mal alımlarında Kanunda yer alan limitin uygulanmayacağı yönündeki düzenlemede, alımların, daha kısa ve verimli bir süreç içinde gerçekleştirilmesinin amaçlandığı gerekçesi ile hükmün Anayasa'ya aykırı bir yönü bulunmadığı ifade edilmiştir.
Sonuç
Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı, Resmi Gazete’de yayımlanma tarihi olan 12 Eylül 2023 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Anayasa Mahkemesi, 4734 sayılı Kanun’un geçici 4’üncü maddesinin ilgili hükmünün iptaline ilişkin ayrı bir yürürlük tarihi belirlememiştir.
Bu kapsamda, belirtilen tarihten itibaren, 66.224.498,00-TL’yi aşmayan alımların DMO tarafından 4734 sayılı Kanun’un 3 (g) maddesi kapsamında yapılmasına devam edilebilecektir.
Ancak 12 Eylül 2023 tarihinden itibaren DMO’nun 66.224.498,00-TL’yi aşan, taşıt alımı, taşıt kiralama, akaryakıt alımı ile ilaç, tıbbi malzeme ve tıbbi cihaz alımlarını; herhangi bir parasal limite tabi olmaksızın Kanun’dan istisna tutması mümkün değildir.
Av. Zülal BULUT
Av. Deniz KARADUMAN
[1] 25.01.2023 tarihli ve 32084 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2023/1 sayılı Kamu İhale Tebliği ile güncellenen söz konusu parasal limit, 01.02.2023 – 31.01.2024 dönemini kapsamaktadır.
[2] Anayasa Mahkemesi kararının tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.