4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun (“Kanun”) 3’üncü maddesinin (aa) bendinde, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğünün (“TMO”) ithalat yoluyla yapacağı tarımsal ürün alımları ve buna ilişkin hizmet alımlarının, ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç Kanun’a tabi olmadığı düzenlenmiştir[1].
Kanun gerekçesinde, anılan hükme ilişkin olarak; Kanun’da uyulması zorunlu ihale işlem süreleri, günlük hatta saatlik olarak değişen ve kısa fiyat opsiyonu verilen hububat ithalatı ihaleleri için çok uzun olduğundan dalgalanmalara açık dünya fiyatlarını, ülkemiz çıkarları açısından en uygun zamanda yakalamanın mümkün olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca Kamu İhale Kurumu tarafından hazırlanan tip ihale dokümanlarının yurt içi alıma yönelik düzenlendiği, bu dokümanlarla ithalat yapıldığında ihaleye katılımın azaldığı belirtilmiştir.
12 Eylül 2023 tarihli ve 32307 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 18/5/2023 tarihli ve 2020/11 E., 2023/98 K. sayılı kararı ile Kanun’un 3’üncü maddesinin (aa) bendinin iptaline hükmedilmiştir[2].
Anayasa Mahkemesi’nin İptal Hükmünün Gerekçesi
Anayasa Mahkemesi, TMO’nun ithalat yoluyla yapacağı tarımsal ürün alımları ve buna ilişkin hizmet alımlarının Kanun’dan istisna tutulmasının Anayasa’ya aykırı olduğuna karar vermiştir.
Karar gerekçesinde, tarımsal ürünler bakımından üretimin yetersiz olması nedeniyle ürün fiyatlarında meydana gelebilecek olağanüstü dalgalanmaların önlenmesi, fiyat istikrarının sağlanması için süratli ihale usullerinin benimsenmesinin makul olduğu belirtilmiştir.
Ancak TMO’nun Kanun’dan istisna tutulmakla birlikte, hangi usul ve esaslar çerçevesinde ihale yapacağının; mal ve hizmet alımlarında hangi kanuni hükümlerle bağlı olacağının belli olmadığı vurgulanmıştır. Bu durumda istisna getirilen alana ilişkin ihalelerde saydamlık, hesap verilebilirlik, fırsat eşitliği ve öngörülebilirlik ilkelerinin güvenceye alındığının söylenemeyeceği sonucuna varılmıştır.
Bu kapsamda ilgili hükmün Anayasa’nın 2’nci maddesinde öngörülen hukuki güvenlik ilkesine aykırı bulunarak iptaline hükmedilmiştir.
Sonuç
Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı, Resmi Gazete’de yayımlanma tarihi olan 12 Eylül 2023 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Anayasa Mahkemesi, 4734 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin (aa) bendinin iptaline ilişkin ayrı bir yürürlük tarihi belirlememiştir.
Bu kapsamda, 12 Eylül 2023 tarihinden itibaren TMO’nun ithalat yoluyla yapacağı tarımsal ürün alımları ve buna ilişkin hizmet alımlarının Kanun’dan istisna tutulması mümkün değildir. Belirlenen tarihten itibaren TMO tarafından bu kapsamda gerçekleştirilecek alımların, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabi şekilde gerçekleştirilmesi beklenmektedir.
Av. Zülal BULUT
Av. Deniz KARADUMAN
[1] 4734 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin (aa) bendinde; “Faaliyet ve görev alanı kapsamında yer alan tarımsal ürünlerle ilgili olmak üzere, üretimin yetersiz olması nedeniyle ürün fiyatlarında meydana gelebilecek olağanüstü dalgalanmaların önlenmesi veya ürünlerde fiyat istikrarının sağlanması amacıyla ilgili bakanın onayı ve Toprak Mahsulleri Ofisi Yönetim Kurulunun görevlendirmesi ile Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğünün ithalat yoluyla yapacağı tarımsal ürün alımları ve buna ilişkin hizmet alımları, (…) Ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç bu Kanuna tâbi değildir.” hükmü yer almaktadır.
[2] Anayasa Mahkemesi kararının tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.